Langs de Grosne: een rivier vol geschiedenis en leven

Wie door het zuiden van de Bourgogne reist, ontmoet talloze riviertjes die door het landschap slingeren.
Een van de grotere rivieren is de Grosne met haar bron in de heuvels van het Beaujolais-massief,
en noordwaarts stroomt tot ze samenvloeit met de Saône.

Deze rivier vormt een levend lint van water, geschiedenis en natuur,
geen grote stroom, maar wel een rivier met karakter.

Rivière of fleuve?

La Grosne is een rivière. Het verschil tussen fleuve en rivière in het Frans zit in de uitmonding van de rivier. Fleuves monden uit in de zee of oceaan, terwijl rivières uitmonden in een andere rivière of in een fleuve.

Van bergbeek tot vlakte

Deze bijna 97 km lange rivier ontspringt nabij Saint-Bonnet-des-Bruyères, in het massief van de Haut-Beaujolais (departement Rhône). Daar, op meer dan 900 meter hoogte in het bosrijke heuvelland van de Monts du Beaujolais, borrelt de Grosne als een koele bergbeek tussen de rotsen. Haar water is er helder en snel, vol zuurstof en leven.

Vanaf hier stroomt de rivier noordwaarts en vervolgens oostwaarts, door de glooiende heuvels van de Saône-et-Loire. Ze omzeilt het Mâconnais-gebergte en zoekt zich een weg langs weilanden, bossen en wijngaarden, tot ze de oude stad Cluny bereikt, het historische hart van het Bourgondische monnikenleven. Hier verliest de rivier haar bergachtige karakter en ontvouwt ze zich tot een brede, meanderende stroom, kalmer, alsof ze zelf even tot rust komt bij de abdijmuren.

De Grosne vervolgt haar weg langs Trambly, Brandon, Jalogny, Cluny, Cortambert, Lournand, de oude Pont de Cotte, Massily, Taizé, Cormatin, Malay en Sercy, om bij het dorp Marnay, ongeveer vijftien kilometer ten zuiden van Chalon-sur-Saône, vlak bij Varennes-le-Grand, uit te monden in de Saône. De hoogte van de monding ligt hier rond 172 meter boven zeeniveau.

Sporen van de Merovingers

De Merovingers hebben veel sporen achtergelaten in het zuiden van de Bourgogne. Ze vestigden zich in de valleien van de Grosne en de Guye, door de grote landgoederen uit de Gallo-Romeinse tijd in beslag te nemen. Ze hebben hun naam nagelaten aan dorpen waarvan het voorvoegsel Latijn is (cortem = domein) en hun naam als achtervoegsel, zoals in Confrançon (domein van Francionis), Cortambert (domein van Ambert) en Cormatin (domein van Martin), enzovoort.

De aders van de Grosne: haar zijrivieren

De Grosne leeft niet alleen van regen en bronnen, maar ook van haar vele zijrivieren. Drie ervan, de Guye, de Grison en de Gande zijn van groot belang voor het hydrologische evenwicht van het bassin.

De Guye ontspringt ten westen van Cluny, in een zacht heuvelgebied waar koeien grazen tussen knotwilgen. Ze is rustiger dan de Grosne, maar van groot ecologisch belang: haar bovenloop is een toevluchtsoord voor forellen, terwijl in haar benedenloop karpers en snoeken leven. De Guye heeft in het verleden veel last gehad van vervuiling door landbouw en wijnbouw, maar wordt de laatste jaren langzaamaan hersteld.

De Grison, die uit het zuidwesten komt, is kleiner en wilder. Hij stroomt door smalle dalen en mondt uit bij Chissey-lès-Mâcon. Langs zijn oevers liggen oude bossen en kleine moerassen die als natuurlijke waterbuffers werken.

Verder noordelijk voegt de Gande zich bij de Grosne. Met haar steilere hellingen en snellere stroming brengt ze vers water en sediment uit het binnenland en zorgt ze voor dynamiek in het riviersysteem.

Samen vormen deze rivieren een fijn vertakt netwerk dat het landschap structureert. Hun namen duiken overal op in dorpsborden, straatnamen en molens en getuigen van hoe sterk het water hier verweven is met de menselijke geschiedenis.

Aynard, kruispunt voor pelgrims en handel

In de Gallo-Romeinse tijd is Agenacus, Aynard, waarschijnlijk het centrum van een invloedrijk domein.
Het dorp heeft een interessante geschiedenis die teruggaat tot de tijd van de Romeinen.
De doorwaadbare plaats van Aynard is een belangrijke doorgangsplaats om de rivier de Guye over te steken.
Pelgrims en kooplieden gaan in de Middeleeuwen over de oude weg van Autun naar Belleville, ten noorden van Lyon.

De stapstenen waren nodig om de rivier over te steken als deze niet drooggevallen was.
De seigneurs van Uxelles voeren doorgangsrecht in met verplichte betaling voor alle reizigers, pelgrims en kooplieden.
Lees hier verder voor de geschiedenis van Aynard.

de watermolen van Angoin

De oorsprong van Le Moulin d’Angoin gaat terug tot de 10e eeuw, als de monniken van de abdij van Cluny deze molen van hout bouwen. Strategisch gelegen aan de oever van de rivier de Guye, wordt de molen eeuwenlang gebruikt voor het malen van graan, destijds een levensader.

In de 19e eeuw, als het industriële tijdperk aanbreekt, wordt de molen uitgerust met twee waterwielen en met een turbine. Hierdoor kan de molen dienstdoen als een moderne minoterie (graanmolen).

Vandaag de dag is het de thuisbasis van een Internationaal Wateronderzoekscentrum. Hier worden innovatieve oplossingen ontwikkeld rond waterbeheer en klimaatadaptatie.

de rivier de Guye met de watermolen bij Angoin, lees hier het hele verhaal van deze interessante watermolen

Het land van Cluny

Langs de Grosne liggen enkele van de mooiste dorpen van Zuid-Bourgondië: Lournand,, Taizé, Cormatin, Saint-Gengoux-le-National en Bresse-sur-Grosne. Ze vormen samen een mozaïek van romaanse kerkjes, oude molens en stenen bruggen.

Eeuwenlang voedde de Grosne tientallen watermolens — sommigen nu vervallen, anderen zorgvuldig gerestaureerd — die graan maalden, hout zaagden of olie sloegen. De rivier was een bron van energie en levensonderhoud, de resten van die bedrijvigheid bepalen nog altijd het landschap: stuwdammetjes, vijvers, oude sluizen en watermolens.

In Cluny was het water essentieel voor het kloosterleven. De monniken van de beroemde abdij, ooit het machtigste klooster van Europa, legden kanalen en vijvers aan om te vissen, te irrigeren en de was te doen. Ook vandaag kent Cluny een kleine watercentrale, die herinnert aan dat eeuwenoude gebruik van waterkracht.

een filmpje van de watercentrale in Cluny:

Een levend landschap van water

Het stroomgebied van de Grosne beslaat ongeveer 1.200 km², een verrassend groot gebied voor zo’n bescheiden rivier. Ongeveer de helft ervan bestaat uit graslanden en weilanden, terwijl bossen 26% van het oppervlak bedekken. Het is een land van koeien, wijngaarden en open vergezichten, waar het ritme van het water het tempo van het leven bepaalt.

De bovenloop, de Haute Grosne, is ruiger, met granietbodems en steile hellingen. Hier reageren de beken snel op regenval, wat plotselinge maar korte overstromingen veroorzaakt. De benedenloop, richting de Saône, is juist vlak en breed: het water slingert er traag tussen weilanden en populierenbossen, in een landschap van rust en eenvoud.

Overstromingen: vijand en bondgenoot

De Grosne is een rivier die ruimte nodig heeft. In de brede vlakte ten noorden van Cluny overstroomt ze regelmatig haar oevers. Voor de natuur is dit niet altijd schadelijk: de vlaktes vangen het water op, voorkomen grotere schade stroomafwaarts en vormen tegelijk vruchtbare weilanden vol bloemen en vogels. Een eeuwenoud evenwicht tussen water en land.

De vlaktes van Varennes-le-Grand, Laives en Beaumont fungeren als natuurlijke opvanggebieden. Wanneer zware regen in de heuvels valt, kan de rivier hier uitwijken en vertraagt het water zijn loop. Zo beschermen de overstromingen de lagergelegen dorpen en creëren ze tegelijk vruchtbare hooilanden waar in de lente orchideeën bloeien en trekvogels foerageren.

In de loop der jaren zijn er wel maatregelen genomen: herstel van dijken, aanleg van stuwkleppen en het verwijderen van obstakels. Toch blijft het behoud van de natuurlijke espaces d’expansion des crues (overstromingsgebieden) belangrijk. Men wil de rivier laten ademen, in plaats van haar op te sluiten.

Rivier van vogels en vissen

De Grosne is niet alleen een hydrologisch systeem; ze is een rijk ecosysteem. Boven Cluny leven nog beekforellen (truite fario) in het heldere water, samen met de zeldzame witte rivierkreeft. In de lagere delen verschijnen snoek, karper en barbeel. Op de oevers scheren ijsvogels voorbij, terwijl reigers roerloos in de velden staan te wachten.

Langs de rivier liggen meer dan vijftig natuurgebieden die bescherming genieten. Sommige maken deel uit van het Natura 2000-netwerk. Ze omvatten vochtige graslanden, kalkhellingen met wilde orchideeën en oude alluviale bossen vol wilgen en populieren. In de lente wemelt het er van libellen en zingende nachtegalen.

Een van de kleinere natuurgebieden is Le Marais des Tilles bij Massily, een bijzonder natuurgebied met onderweg veel borden die vertellen over flora en fauna.

In de lagergelegen vallei van de Saône en de Basse Grosne broedt zelfs de korenhoen (Râle des genêts), een wereldwijd bedreigde vogelsoort die in de Bourgogne zijn laatste toevlucht vindt.

Préserver, restaurer, valoriser

Toch is de Grosne geen rivier zonder zorgen. Het officiële Contrat de Rivière Grosne, een samenwerkingsprogramma tussen lokale besturen en de Franse wateragentschappen, wijst op diverse uitdagingen. Oude waterzuiveringsinstallaties vragen modernisering, kleine dorpen kampen met gebrekkige riolering en landbouw en wijnbouw dragen bij aan diffuse vervuiling door meststoffen en pesticiden.

Daarnaast zorgen grazende koeien soms voor erosie aan de oevers en vormen muskusratten en de hier veel voorkomende ragondins (beverratten) een bedreiging voor de dijken. Maar overal groeit het bewustzijn dat het water moet worden beschermd.

Sinds eind jaren negentig worden stapsgewijs projecten uitgevoerd om de waterkwaliteit te verbeteren, vismigratie te herstellen en natuurlijke overstromingszones te behouden. Het motto is: Préserver, restaurer, valoriser; behouden, herstellen, en waarderen.

Langs de rivier

De Grosne is een droomroute voor rustige ontdekking. Vanaf de bron bij Saint-Bonnet-des-Bruyères kun je haar loop volgen over kleine departementale wegen. Onderweg passeer je kastanjebossen, open velden en wijngaarden van de Côte Chalonnaise.

In Cluny loont het om een dag te blijven: bezoek de abdij, wandel langs het water tot aan Cormatin, waar het château de Cormatin zijn grachten nog steeds met rivierwater vult. Van daar leidt de Voie Verte, een groene route over een oude spoorlijn van Mâcon tot Chalon-sur-Saône, je verder noordwaarts — met onderweg picknickplekken, oude spoorbruggen en uitzicht op glooiende heuvels.

De benedenloop, richting Varennes-le-Grand en Marnay, wordt breder en stiller. Hier stroomt de Grosne tussen populieren en bloemrijke weilanden voordat ze bij haar monding in de Saône verdwijnt. Op zomerdagen weerspiegelt het water de blauwe lucht; in de herfst kleurt het landschap goud en rood.

Het water van de Grosne voedt talloze lavoirs, de oude dorpswasplaatsen die nog overal te vinden zijn.

het water van de Grosne voedt de slotgracht van château de Cormatin

Een rivier als spiegel van de Bourgogne

La Grosne vertelt het verhaal van een streek waar natuur, landbouw, erfgoed en mensen in balans proberen te leven. Het is een rivier van contrasten: bergachtig en vlak, wild en rustig, menselijk en natuurlijk. La Grosne nodigt uit voor wandelingen en fietstochten langs haar oevers.